روستای مند پایین شهرستان دلگان

شهرستان دلگان در جنوب غربی استان سیستان و بلوچستان است که از شمال و شرق به شهرستان ایرانشهر از جنوب به شهرستان نیکشهر و از غرب به شهرستان رودبار استان کرمان منتهی میگردد.مساحت این شهرستان 11780 کیلومتر مربع و شامل  5 دهستان(دلگان،هودیان،جلگه چاه هاشم،گنبد علوی،چاه علی)می باشد.مردم ساکن در منطقه اغلب بلوچ هستند و با گویش بلوچی(دلگانی)صحبت می کنند.

مسافت دلگان تا تهران مسیر(دلگان، ایرانشهر، تهران)  1725 کیلومتر مسیر(دلگان،جیرفت،تهران) 1500 کیلومتر می باشد.

این شهرستان دارای سلسله کوه های بزمان می باشد که به دهستان هودیان منتهی میگردد واز دهستان هودیان به سلسله جبال بارز متصل می باشد.

حوزه آبریز شهرستان از سمت شمال از کوه های بزمان(زنده)و هودیان تا منطقه کاشک و گرم شور بسمت مرکز شهرستان منتهی به منطقه جازموریان جاری می باشند،از سمت جنوب از کوه های فنوج و روستای اسفند و رمشک به سمت مرکز بخش جلگه چاه هاشم و بخش مرکزی سرازیر می باشند  و به جازموریان منتهی می گردد.از سمت شرق رودخانه بمپور که بطرف جازموریان جاری است،از سمت غرب نیز رودخانه هلیل رود کرمان به سمت جازموریان جاری است.

 مهمترین محصولات کشاورزی دلگان عبارتند از:گندم،جو،انواع نخیلات،حنا،چای ترش(مکه ای)،کنجد ،کلزا ،گلرنگ،باقلا، یونجه،ذرت(علوفه ای و دانه ای)،خرما و همچنین از جمله مرکبات سبزی و صیفی جاتی که در این شهرستان کشت می شود می توان به لیمو،پرتغال،نارنگی،لیمو شیرین،گریپ فروت،هندوانه،خربزه،خیار،گوجه،بادمجان،فلفل،پیاز،سیب زمینی اشاره نمود.

پیشینه تاریخی شهرستان دلگان                                                   پیشینه تاریخی شهرستان به زمان حکومت رندان بر منطقه باز میگردد.وجود قنوات و کاریزهای موجود و قبرستان قدیمی که در 5 کیلومتری مرکز شهرستان قرار دارد دال بر وجود اجتماع در زمان های قدیم در این منطقه می باشد.همچنین وجود قبرستان قدیمی گزشاهان و تمپ های پنگ،سه پایه زیارت،روباهی،ریگ سیستانی روستای چاه محمد(چاه شور)و مرکز شهرستان از آثار تاریخی بشمار می آیند.         

اقوام و آداب رسوم در شهرستان دلگان
استفاده از  ساز و دهل و چاپ محلی در مراسمات،اعیاد،عروسی در گذشته و حال نیز از دیگر آداب و رسوم این منطقه است.

خوراک در شهرستان دلگان
از انواع خوراکی های بومی می توان به آبگوشت محلی(اناردانه ای)،کباب(تنورچه)،گوشت خشک شده( تباهگ)،کشک محلی(شیلانچ)،دوغ،شیر،پیازداغ،چنگال محلی،حلوای روغنی، دوغ با گوشت گوسفند،پشک،نان روغن جوش،نان لواش،نان تیموش،نان چاری،نان تنوری محلی اشاره نمود.

مرکز اصلی این طایفه مستقل،منطقه عمومی دَلگان،عمدتاً مغرب بمپور تا هامون جازموریان است لیکن گروه‌های دیگری با نام همین طایفه،در شهرستان‌های کهنوج،خاش،زابل،و حتی بلوچستان پاکستان شناسایی شده‌اند.

ایلراه بامری ها و‌ به ‌طور کلی اغلب عشایر بلوچستان،به علّت اوضاع طبیعی حاکم،اغلب فاقد ایلراه مشخص‌اند و مسیر کوچی کوتاه دارند که از چند ده کیلومتر بیش‌تر نیست. 
شاید به همین دلیل است که برخلاف ایل‌های سلسله جبال زاگرس،عشایر بلوچ،از جمله بامری‌ها،از حد طایفه مستقل فراتر نمی‌روند و به هیچ‌یک از آن‌ها ایل گفته نمی‌شود.

زادگاه اصلی بامری‌ها به گفته سردار نواب خان،بزرگ طایفه بامری،زادگاه و خاستگاه اصلی این طایفه بم و نرماشیر کرمان است.

علت مهاجرت بامری‌ها به دلگان
بامری‌ها در زمان حکومت قاجاریه،به دشت دلگان مهاجرت کرده،سپس بر اثر تنگدستی و برای تأمین منابع جدید معیشت،به بمپور،خاش،غرب جازموریان،سیستان و مناطق دیگر روی آورده‌اند. 

معرفی دشت دلگان
دشت دلگان سابقاً شامل دهستانی به همین نام و قسمتی از بخش بَزمان بوده است.
در تقسیمات اخیر،دلگان بخش مستقلی است. 
نواحی شمالی دشت دلگان به علت وجود سنگلاخ‌های ناشی از سیلاب‌های کوهستان بارز،بهره چندانی از پوشش گیاهی ندارد؛ در حالی‌که نواحی جنوبی و جنوب غربی دشت به حدی پوشیده از کهور و کهورک است که جنگل « چاه هاشم » نامیده می‌شود. 
با این وصف،در این‌جا «تنها حیوانی که از لحاظ مواد غذایی در مضیقه نیست شتر است و نخل بیش‌تر از هر درخت دیگری در نقاط مختلف این منطقه یافت می‌شود»
غنای آب زیرزمینی و وضع پستی و بلندی منطقه،به عشایر ساکن منطقه امکان داده است که به کمک قنات و چاه‌های دستی(دولاب)آب فراهم کنند. 

اقتدار و جمعیت بامری‌ها                                                 بامری‌ها مقتدرترین و پرجمعیت‌ترین طایفه دشت دلگان هستند و چند طایفه با پایگاه‌های متفاوت اجتماعی و حتی نژادی به آن‌ها وابسته‌اند. 

طوایف وابسته،با همه گوناگونی و تعارضات،کل منسجم و متوازنی می‌ساخته اند و هر طایفه در این کل،وظیفه خاصی به عهده داشته است و امروزه نیز جایگاه کنونی هر طایفه را وظیفه سابق آن،که کم و بیش بر جای است،تعیین می‌کند.این طوایف به علت مقتضیات گوناگون سیاسی،نظامی،اقتصادی،با پیوندهای خویشاوندی سببی یا مناسبات اقتصادی،به یکدیگر نزدیک شده‌اند و از آن‌جا که قدرت و حاکمیت در خانواده بامری‌ها ریشه داشته،مجموعه طوایف به نام بامری معروف شده است. 

بامری‌ها از آن‌جایی که انسجام ایلی در این دیار،وجود ندارد و تغییر و تحول در سطح تیره‌ها زیاد است،منابع مختلف،رده‌های تقریباً متفاوتی را،زیر نام طایفه بامری،دسته‌بندی کرده‌اند. 
مهم‌ترین منبع،که منابع دیگر از آن سود جسته‌اند،بررسی ایلات و عشایر بلوچستان است که دفتر آبادانی مناطق عشایری وزارت آبادانی و مسکن در حدود 1350 ش چاپ کرده است. 

جمعیت و تیره‌های بامری 
در این منبع جمعیت طایفه بامری 13000 تن،و در جای دیگر 18000 تن،برآورد و در 28 تیره،بدین شرح رده‌بندی شده است: روْدین زَهی(نوابی)،دُروش زهی،جمشید زهی،فولاد زهی،دُرَّکی،قنبرزهی،میرکا زهی(میرَک زهی)،تاجو زهی،عبداللهی،سائی،جمشید زهی(تکراری)،شهداد زهی،خانی زهی،جَنگو زهی،حُوت رِکشانی،کُناری زهی ،یوسف زهی،حیدر زهی، بامری،فَراری،دُرانی،مَکسانی، بُوخَیر زهی،دِکالی،حُوت عباسی،تابِکی،مالکی، نَوابی،رودین زهی.

 مناطق سکونت بامری‌ها                                                          از کل طوایف 10% در مناطق گُلمورتی،مفیدی و بزمان ساکن بوده‌اند و بقیه تقریباً در فاصله‌ای به طول هشتاد کیلومتر در مناطق ییلاقی جبال،کوهستان هودیان و شمال دشت دلگان و مناطق قشلاقی جنوب سلسله هودیان و دشت دلگان کوچ می‌کرده‌اند.

مرکز اصلی بامری‌ها 
براساس بررسی 1356 در دشت دلگان،مرکز اصلی بامری‌ها،طایفه عبداللهی و بامری از تبارهایی جداگانه دانسته شده،«اما بنا به مقتضیات گوناگون سیاسی ـ نظامی گذشته،از طریق پیوندهای سببی به یک‌دیگر وابسته شده‌اند که از میان طوایف فروتر یعنی غلام‌ها،داودی‌ها،هودیانی ها و جَطّ‌ها به نحوی یکسویه پیوند یافته‌اند؛بدین قرار که از آنان زن می‌گرفته،اما زن نمی‌داده‌اند».

تیره‌های اصلی و عبداللهی 
براساس همین بررسی،تیره‌های اصلی طایفه بامری،رودین زهی،میرک زهی،حیدر زهی،شهداد زهی و فولاد زهی هستند و تیره‌های جنگو زهی،خاکی زهی،تاجو زهی،شاهو زهی،کنار زهی و جمشید زهی،منسوب به طایفه عبداللهی. 

تیره‌های بامری کهنوج 
در بررسی 1363 از بامری‌های غرب جازموریان،محدوده شهرستان کهنوج،حدود دوازده تیره از بامری‌ها(هوت و جازی)در 31 هَلْکْ و 320 خانوار و 1862 نفر شناسایی شده است که الگوی زیستی متمایز از سایر طوایف کوچ‌رو منطقه حوضه آب‌ریز غرب جازموریان داشته‌اند.

تیره‌های بامری غرب جازموریان 
تیره‌های طایفه بامری، در غرب جازموریان، عبارت بوده‌اند از: دُرّکی،جلگه‌ای،سیفعلی،جازی،هیچو،موریازاده،جمشید زهی،فولاد زهی، هوت،لَرِجازی،دِهْمیری و دروش زهی.

بامری‌های ایرانشهر و خاش 
نتایج تفصیلی سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده 1366،بامری‌های کوچنده ایرانشهر 222 خانوار با 1144 نفر و بامری‌های کوچنده خاش را 105 خانوار با 502 نفر برآورد کرده است.

تقسیمات و اصطلاحات بامری‌ها
طایفه بامری به اجزای کوچک‌تری تقسیم می‌شود. 

ذات                                                                               طوایف بلوچ برای این اجزا، اصطلاحات مختلفی دارند؛ ازجمله : « رَنْدْ »، « بَراسْ رَند »، « ذات » و « شَلْوارْ » که همه آن‌ها معادل اصطلاح تیره در طوایف و عشایر دیگر است. 

در طایفه بامری اصطلاح ذات بیش‌تر از دیگر معادل‌های آن استعمال می‌شود. 

هلْکْ 
بعد از ذات، کوچک‌ترین واحد خویشاوندی هَلْکْ است. 
هلک معلول دو عامل است: عامل اقتصادی و عامل خویشاوندی. 
تعریف هلک چنین است : «مجموع خانوارهایی که به عنوان واحد همکاری اقتصادی و از طریق شبکه خویشاوندی به یک‌دیگر نزدیک می‌شوند».

قدرت بامری‌ها
طایفه بامری،در سلسله مراتب اجتماعی طوایف دشت دلگان و اطراف آن،از لحاظ قدرت سیاسی،نظامی و اقتصادی،در رأس بوده است. 

عنوان سرداری بامری‌ها
عنوان سرداری ویژه این طایفه و در تیره رودین زهی(نوابی‌ها) موروثی است. 
شجره‌نامه سرداران طایفه بامری،از این تیره،بدین شرح بوده است: میردولت خان،میردرّا شهدوست خان،سرتیپ نواب خان،زمان خان و نواب خان(سردار کنونی). 
هر چند که اکنون عنوان سرداری رسمیت ندارد و سردار در مقام سرپرست طایفه شناخته می‌شود امّا تیره‌ها و طوایف همچنان این عنوان را به کار می‌برند.

جنگ‌های بامری‌ها
بامری‌ها در ابتدا،برای حفظ استقلال طایفه خود،مبارزات سخت و ادامه‌داری با دیگر طوایف و سرداران بلوچ کرده‌اند،تمایزات فرهنگی نیز موجب ادامه این مبارزات می‌شده است.

طولانی‌ترین جنگ                                                     طولانی‌ترین و سخت‌ترین جنگ قبیله‌ای بامری‌ها در فاصله 1280 تا 1290 ش رخ داده است. 

طرف‌های درگیر 
طرف‌های دیگر این درگیری قبیله‌ای،تقریباً مجموع طوایف سنّی مذهب مناطق بلوچستان سرحدی و مکران و در رأس آن‌ها طایفه بارَکزَهی و شیران زهیبه رهبری بهرام خان و سعیدخان بوده است. 

مقاومت بامری‌ها 
این جنگ‌های قبیله‌ای حدود هشت سال طول کشید و بامری‌ها به رغم جمعیت کم و امکانات محدود مقاومت کردند. 
سردار بامری‌ها در آن زمان سرتیپ نواب (جدّ نواب خان فعلی) بوده است. 

عوامل درگیری‌ها 
برخی از آگاهان،عامل اصلی اختلافات گذشته بامری‌ها و طوایف دیگر بلوچ را انگیزه‌های مذهبی می‌دانند و برخی نیز به توسعه‌طلبی این طایفه و تعارضبا قدرت محلی سرداران و حاکمان محلی بلوچ اشاره می‌کنند. 

ایجاد صلح 
حدود سال هشتم این درگیری،شیوع وبا در سیستان و بلوچستان موجب مرگ عده بسیاری از جمله یارمحمد و جلال،پسران سرتیپ نواب خان شد. 
بیماری وبا و خستگی از جنگی طولانی و بیهوده، موجب شد که سرتیپ نواب خان به بهرام خان و دوست محمدخان بارکزهی مراجعه و درخواست صلح نماید که پذیرفته شد و از آن زمان تاکنون نوعی مدارا و هم‌زیستی میان آن‌ها حکم‌فرماست. 

درگیری یارمحمد با سلطان هندی 
یکی از وقایع مهم،مدتی قبل از شیوع وبا،درگیری یارمحمد با سلطانی هندی،از نمایندگان دولت انگلیس و صاحب اقتدار در شهر بم بود. 
در این درگیری،سلطان هندی به دست یارمحمدخان کشته شد. 
امروزه نیز اشعاری راجع به این واقعه وجود دارد. 

مذهب بامری‌ها
بامری‌ها اغلب شیعه مذهب‌اند،و ازدواج طلاق،سوگواری و دیگر مراسم ایشان،با دیگر طوایف بلوچ سنی مذهب،تفاوت دارد و به علّت مذهب،زادگاه و همسایگی و تماس با طوایف مقیم استان کرمان و شرق جازموریان از لحاظ فرهنگی با سایر طوایف بلوچ،تفاوت‌هایی دارند. 
با این حال، به گفته کمال‌الدین غراب بین آن‌ها و سنّیان اختلاط و آمیزش صورت می‌گیرد.

لهجه بامری‌ها
بامری‌ها،بلوچی صحبت می‌کنند ولی لهجه آن‌ها که خود نیز دارای دو گویش است،با لهجه‌های سایر طوایف تفاوت‌هایی دارد. 
دو گویش لهجه بامری‌ها بیش از بلوچی شبیه به فارسی است. 

خرمای مضافتی و انواع دیگری از خرماها حاصل دست رنج و زحمات کشاورزان این روستا می باشند؛خرما محصول اصلی این روستا به حساب می آید.

هجوم گرازهای وحشی به مزارع و باغات علاوه بر خسارات وارده به محصولات، بلای جان کشاورزان این روستا نیز شده است.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی مند پایین،به نقل از وبلاگ این روستا؛در چند سال اخیر با افزایش خشکسالی مراتع در مقاطع مختلف مورد هجوم گرازهای وحشی قرار گرفته و شرایط را برای فعالیت کشاورزان در این روستا سخت کرده بطوریکه هیچ مزرعه ای از خسارات این حیوان در امان نمانده است.

  کشاورزان این روستا گراز های وحشی و تداوم خشکسالی آفت اصلی محصولات کشاورزی در رابر می دانند،به طوری که هر ساله بسیاری از محصولات باغی و کشاورزی به علت جولان این حیوان آسیب های فراوانی وارد می شود، گلایه کردند. گرازهای که در مزارع و باغات این روستا جا خوش کردند و کشاورزان نگران دست رنج خودشان هستند ،بیشترین آفتی که باغات و مزارع این روستا را تهدید می کند وجود گراز و تداوم خشکسالی ها است.

یکی از کشاورزان گفت: گرازهای وحشی انگیزه کار در کشاورزان را از بین برده اند زیرا به عنوان نمونه در گذشته از زمین های کشاورزی خود ، ۵۰۰ مَن جو برداشت می کردم ، اما اکنون به علت حمله بی رویه گرازها برداشت محصول به ۵۰ مَن هم نمی رسد.

یکی دیگر از کشاورزان زحمت کش این روستا می گوید:برای ما زندگی سخت شده،زندگی مان از همین کشاورزی و زحمت کشی تأمین می شود.

یکی از کشاورزان دیگر نیز چنین گفت : گراز دشمن محصولات ماست و هر ساله محصولات کشاورزی ما را از بین می برد. دیگر کشاورز جوان این روستا نیز ادامه زندگی و کشاورزی در روستا سخت عنوان کرد و افزود: وقتی پدران ما این طور سرمایه سالهای عمرشان از دست می رود و عایدی ندارند، انگیزه ای برای ما نمی ماند .

وی گفت: هر سال هزینه کشت چندین برابر برداشت محصول می شود،وقتی به محصولات مزارع خود می رسد همان میزان خسارت های گراز نابودش می کند و هیچ خروجی درآمدی نداریم همه اش ضرر می شود . او از مسئولان خواست همان طور که برای حیوانات و حفظ بقای گراز ها قانون حمایتی دارند، از کشاورزان هم حمایت نموده ایجاد انگیزه کنند.

درختان سر به فلک کشیده ی روستای مند پایین

ریگزارهای روستای مند پایین در یک روز بارانی

یادواره شهید عیسی یوسف زهی در مسجد علی ابن ابیطالب(ع) روستای مند پایین بخش جلگه چاه هاشم شهرستان دلگان با حضور برخی از مسئولین شهرستان و مردم این روستا برگزار شد.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از دلگان پرس،یادواره شهید عیسی یوسف زهی درمسجد علی بن ابیطالب(ع) روستای مند پایین بخش جلگه چاه هاشم شهرستان دلگان باحضور برخی از مسئولین شهرستان و مردم این روستا برگزار شد.

زندگینامه شهید عیسی یوسف زهی توسط یکی ازجوانان روستا به نام مصطفی بامری برای حاضران در این یادواره قرائت گردید. گفتنی است در پایان این مراسم از دوست محمد یوسف زهی پدر شهید عیسی یوسف زهی تجلیل و قدردانی شد.

شهرستان ایرانشهر در ناحیه مرکزی بلوچستان با مساحتی بالغ بر 30200 کیلومتر مربع و با ارتفاع متوسط591 متر از سطح دریا در فاصله 345 کیلو متری مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع و 15 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است .

این شهرستان از شمال به شهرستان های خاش ,از شرق به سراوان , از جنوب به شهرستان های سرباز و نیکشهر و از غرب به استان کرمان و دشت جازموریان محدود است .

شامل 4 بخش ( مرکزی , بمپور , بزمان و دلگان ) و شهرهای ایرنشهر , بزمان , گلمورتی و 10 دهستان ( حومه , بمپور شرقی  بمپور غربی , دامن , ابتر ,آب  رئیس , بزمان , دگان , هودیان و جلگه چاه هاشم ) می باشد .

از مهمترین ارتفاعات این شهرستان می توان به رشته کوههای بزمان با قله آتشفشانی  نیمه فعال ان اشاره نمود که با ارتفاع 3497 متر از سطح دریا پس از کوه تفتان مرتفع ترین ناهمواری استان سیستان و بلوچستان محسوب می گردد . کوه خضر نیزاز مهمترین قله های رشته کوههای بزمان  می باشد .

آب و هوای این شهرستان بواسطه وجود مناطق کوهستانی و مناطق پست شدیدا تحت تاثیر عوارض جغرافیایی و پستی و بلندی های متنوع ان می باشد ولی عموما دارای آب و هوای گرم و خشک و گاها شرجی بوده که تحت تاثیر باد های موسمی منطقه قرار دارد .متوسط درجه حرارت در تابستان 45 درجه و حداقل دما در زمستان 2 درجه سانتی گراد بالای صفر می باشد .

 منابع آبی

 شهرستان ایرانشهر در مقایسه با سایر  شهرستان های استان از نظر آب های زیر زمینی و سطحی از وضعیت بهتری برخوردار بوده و در حال حاضر عمده منابع تامین آب شهرستان ,رود خانه های فصلی و دائمی دامن و رودخانه بمپور می باشد . که از

ارتفاعات کارواندر  سر چشمه گرفته و پس از طی مسیری تقریبا 170 کیلومتری به ریگزار جازموریان می ریزد.

 پیشینه تاریخی

نام اولیه و کهن ایرانشهر  پره , پهره و معرب آن فهره می باشد که با توجه به متون مورخان ( ایرانی و غیر ایرانی ) باستان به این ناحیه گدروزیا  یا بلوچستان جنوبی اطلاق می شده است . مورخان و جغرافی نویسان اسلامی نیز از این مکان با عنوان فهره و یا فهلفهره یا فهرج در ناحیه مکران یاد نموده اند نام کنونی ایرانشهر از قدیم الایام  به عنوان یکی از کانونهای استقرار بشر تا کنون مطرح بوده است به گونه ای که در تمامی نقاط این شهرستان میتوان شواهد  متعددی از آثار سکونت بشر یافت نمودسایت های باستانی همچون بمپور , چاه حسینی , خوراب , اسپیدژ , سعید آباد , دامن و .... از این جمله اند ایرانشهر در دوره های تاریخی و اسلامی نیز از شکوه و رونق خاصی برخوردار بوده است به گونه ای که قلعه بمپور از دوران تاریخی (ساسا نیان ) و شمار فراوانی قلعهاز دوره اسلامی همچون بمپور , ابتر , ناصری , دامن و... گواه بر این مداعا است . بمپور در دوره افشاریان تا قاجاریه بعنوان مرکز حکمرانی بلوچستان جنوبی ( مکران ) ایفای نقش می نموده است . به گونه ای که ایالت کرمان و مکران بلوچستان به مرکزیت بمپور توسط حاکمی واحد اداره می شده است . اما پس از دوره قاجار با مرکزیت یافتن ایرانشهر بعنوان مرکز شهرستان ایرانشهر و ساخت قلعه ای عظیم در ان بمپور به یکباره اقتدار نظامی و سیاسی و حکمرانی خود را از دست داده و مرکزیت و مقر حکومت بلوچستان از بمپور به ایرانشهر انتقال و از این پس شهر به سرعت رشد نموده و گسترش می یابد .

  مردم بلوچستان از قدیم الایام به صفات نیکویی همچون سخت کوشی و مهمان نوازی شهره بوده اند .

 بر اساس آخرین سر شماری سال 1385 کل جمعیت این شهرستان 274136 نفر بوده است که از این میان 143715 نفر آن را جمعیت شهری و 130421 نفر را جمعیت روستایی تشکیل می دهند .

دین اکثریت قاطع مردم ایرانشهر اسلام و با گرایش های مذهبی اهل سنت و شیعه بوده زبان مردم ایرانشهر در بلوچستان بلوچی می باشد که در مناطق مختلف بلوچستان با گویش های مختلف و متفاوت رواج دارد این زبان همانند زبان های رایج گیلکی و کردی ریشه زبان پهلوی میانه دارد .

عمده ترین شیوه های معیشتی مردمان ایرانشهر کشاورزی , دامداری , تجارت و صیادی و صنایع دستی  می باشد .

عشایر بلوچ درصد بالایی از ساکنان مناطق روستایی و غیر شهری شهرستان ایرانشهر را تشکیل می دهند که عمدتا در سیاه چادر ها (گدام ) و کپر های ساخته شده از شاخ و برگ نخل خرما و داز زندگی می کنند , عمده معیشت این خانوار ها از طریق نگه داری دام خصوصا بز  می باشد .

 اعیاد

 از مهمترین اعیاد آنها اعیاد مذهبی غدیر ,قربان و فطر به همراه مناسبت های دیگری همچون مبعث پیامبر (ص) نیمه شعبان و سالروز ولادت ائمه اطهار می باشد .

 شعر و موسیقی محلی

 موسیقی ایرانشهر طی سالیان دراز گرما بخش شادی و شور مردم این سامان بوده است  سازه هایی مثل قیچک ,رباب , بنجو , تمبورک ,و دهلک و سازهای ضربی مانند تشت و کوزه که خاص منطقه است وسعتی در خور توجه به موسیقی این خطه داده است . دهل و سرنا از دیگر ساز های رایج بویژه در منطقه دلگان رونق افزای جشن و سرور می باشد . از انواع موسیقی در شهرستان می توان  موسیقی های رزمی , مجلسی و عرفانی و حماسی را نام برد .

از استادان و هنرمندان بنام ایرانشهر می توان از استاد شیر محمد اسپندار نوازنده دونلی و غلامرسول دینار زهی خواننده و نوازنده موسیقی بلوچی و قادر بخش آبسالان شاعر معاصر نام برد .

 بازیهای محلی

تنوع و تعدد بازی های سنتی در بلوچستان گسترده است برخی از این بازیها عبارتند از تلکی , هپت سنگ , هدکان رو , لکرشانکی , سرسره بازی و ....

  پوشاک

پوشش مردان و زنان بلوچ بسیار ساده و در عین حال زیبا و مناسب برای اقلیم بلوچستان  می باشد .عموما پوشاک مردان بلوچ شامل یک پیراهن بلندو شلوار گشاد  و بسیار پرچین به همراه دستار یا لنگی بردور سر می باشد . پوشاک زنان بلوچ نیز تقریبا مشابه پوشاک مردان است با این تفاوت که بخشهایی از سر آستین , سر پارچه و قسمت پیش و جلوی پیراهن را با قطعات پارچه با زیبا ترین نقش های بومی و محلی رنگارنگ  سوزن دوزی شده و تزئین نموده اند , رنگ و نقش این تزئینات سوزن دوزی شده در مناطق مختلف بلوچستان اندکی با هم متفاوت می باشد .

  صنایع دستی و هنر های سنتی

 در بلوچستان در کنار زندگی متداول روز مره , دستان هنرمند زنان و مردان بلوچ دست ساخته ها و دست بافته های زیبایی را خلق می کنند که جهت استفاده خود و جهت فروش به نقاط دیگر صادر می شود . سوزن دوزی , تکه دوزی , بلوچی دوزی , گلیم , حصیر , سبد , زیور آلات سنتی  و البسه محلی از مشهورترین صنایع دستی و محصولات این شهرستان می باشد .

 سوزن دوزی

شاخص ترین هنر مردم بلوچستان سوزن دوزی می باشد این هنر که از هنر های پر سابقه و اصیل این منطقه است  عبارت است از نقش آفرینی زنان بلوچ با سوزن و نخ های رنگی بروی قطعه ای پارچه .سوزن دوزی مهمترین هنر زنان بلوچ است که با اندکی تغییر در نقش مایه ها در تمامی نقاط بلوچستان مشاهده می گردد .

 سفال گری

با توجه به پژوهش های باستان شنا سی انجام یافته در سایت های مهم باستانی  این شهرستان سابقه تولید  و استفاده از ظروف سفالی  به 7000 سال قبل باز می گردد . از مهمترین مناطق باستانی متعلق به هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد در شهرستان ایرانشهر می توان به سایت های باستانی چاه حسینی , خوراب , بمپور , دامن , اسپیدژ و چگردو و ... اشاره نمود  که در آن مجموعه ای متنوع از دهها هزار بقایای ریز سفالی با فرمهای گوناگون همچون کاسه , خمره , سبو , پیاله و کوزه و...

با خمیره های نخودی , قرمز و خاکستری منقوش و یا نقوش گیاهی جانوری و هندسی وجود دارد . نقش مایه عمده سفال ها ی بلوچستان را نقوش گیاهی و جانوری بومی و محلی همچون نقش نخل خرما , و نقوش حیواناتی همچون نقوش عقرب و پرندگان و.. . تشکیل می دهند .

 حصیر بافی

  از دیگر هنرهای دستی ایرانشهر  می توان به حصیر بافی ( بوریا بافی و پرده بافی ) اشاره نموده ، مواد اولیه حصیر از نوعی درخت وحشی خرما به نام داز که در کنار رود خانه ها می روید ، تهیه می گردد . از محصولات عمده آن می توان به زیر انداز سجاده ، پرده و سبد و... اشاره کرد .

  جاذبه های تاریخی

پیشینه پژوهش های باستان شناختی شهرستان ایرانشهر :

  شهرستان ایرانشهر بواسطه قرار گیری در شاه راه ارتباطی فرهنگ های بزرگ پیش از تاریخ منطقه ، در بردارنده مجموعه ای از کهن ترین ، با ارزش ترین و مهمترین سایت های باستانی و تاریخ می باشد .

با توجه به سابقه مطالعات باستان شناختی پژوهشگران و محققان داخلی و خارجی در اسپیدژ و چگرد مهمترین کانون های استقراری با فرهنگهای بمپور و جازموریان در منطقه شناسایی گردید که در نوع خود از نظر تنوع آثار و تکنیکهای فنی بکار رفته در هزاره های چهارم و سوم ق . م بی نظیر می باشد .

 قلعه ناصری

 این قلعه زیبا در مرکز شهر ایرانشهر واقع شده است و یکی از وسیعترین و در عین حال زیباترین قلعه منطقه محسوب می گردد . در گذشته از آن به عنوان مرکز حکمرانی ایالت بلوچستان استفاده می شده است .

ناصر الدوله فرمانروا حاکم وقت ایالت کرمان و بلوچستان پیشنهاد ساخت یک دژ نظامی عظیم را در محل فعلی شهر ایرانشهر (فهرج یا پهره قدیم ) به ناصر الدین شاه قاجار می دهد ، ناصر الدین شاه با ساخت قلعه در فهرج موافقت می نماید و بدین طریق کار ساخت قلعه در سال 1264 ه . ق توسط شخصی بنام استاد حسین معمار باشی کرمانی آغاز و پس از هفت سال به پایان رسید و از آن پس بنام قلعه ناصریه نامیده می شود .

پس از ساخت این قلعه عظیم و مستحکم مرکز حکمرانی بلوچستان از بمپور به ایرانشهر منتقل می گردد .

پس از استقرار دوست محمد خان این قلعه  با حکمرانی محلی این حاکم به قلعه دوست محمد خان نیز نامیده می شود .

 اسپیدژ

یکی از مهمترین کانون ها و مراکز استقرارمتعلق به دوران پیش از تاریخ و هزاره های سوم و دوم پیش از میلاد در شهرستان ایرانشهر اسپیدژ می باشد .

اسپیدژ در سال 1381  توسط سازمان میراث فرهنگی شناسایی و با شماره 6745 در فهرست آثار ملی کشور ثبت گردید .

گورستان اسپیدژ حدود 25 هکتار وسعت دارد  و آثار دو دوره متمایز دوره اسلامی و دوره پیش از تاریخ را در بر دارد . دوره اسلامی ان دارای قلعه سنگی , استحکامات سنگ چین و قبور آن می با شد .

آثار دوران پیش از تاریخ این بخش مربوط به دو دوره کوتاهتر زمانی , هزاره سوم قبل از میلاد  و عصر برنز و دیگری اواسط هزاره دوم قبل از میلاد و اواخر عصر برنز جدید و آغاز عصر آهن می باشد .

 بمپور

 بمپور واقع در 25 کیلومتری غرب ایرانشهر با دارا بودن 20 اثر مهم ( تپه پیش از تاریخ و قلعه تاریخی ) نقش مهمی را در روشن شدن زوایای تاریک تاریخ بلوچستان را در برهه ای از زمان دارا است . در خصوص وجه تسمیه بمپور برخی بر این عقیده اند که این شهر ساخته بهمن پسر اسفندیار است و نام اولیه آن بهمن پور بوده است که به تدریج بمپور شده است ولی در واقع آنرا از این رو بمپور می نامند که این قلعه تقریبا مشابه ارگ بم کرمان ولی در مقیاسی کوچکتر است .

برفراز تپه ای عظیم و مصنوعی احداث شده است زمان ساخت آن اگرچه دقیقا مشخص نیست ولی با توجه به سبک معماری و نحوه ساخت و برج و باروهای آن حداقل می بایست تاریخ ساخت آن به سده4 هجری باز گردد ولی با توجه به کاربرد های خشت های قطور و بزرگ با اندازه خشت های رایج دوره ساسا نی و همچنین شباهت  قلعه بمپور به بنا های دوره ساسانی منطقه از جمله قلعه دختر کرمان و ارگبم تاریخ ساخت آن می تواند به دوره ساسا نیان و قبل از اسلام نیز باز گردد ...

 جاذبه های طبیعی

 جاذبه های طبیعی و اقتصادی

شهرستان ایرانشهر به واسطه گستردگی و تنوع اقلیم دارای منابع طبیعی و اقتصادی گوناگونی می باشد که از مهمترین آنها می توان به منابع معدنی و انواع کانسار ها منابع و تولیدات کشاورزی همچون باغات نخیلات , صیفی جات و مرکبات و همچنین صنایع دستی و سنتی مانند گلیم بافی و حصیر بافی , سکه دوزی و آئینه دوزی و سفالگری و همچنین مشاغل صنعتی بازرگانی اشاره نمود .

 پوشش گیاهی

پوشش گیاهی مناطق مختلف کوهستانی و نیمه کوهستانی با مناطق جلگه ای و پست و هموار این شهرستان متفاوت می باشد انواع گونه های جنگلی داز ,کهور , کلیر ,چگرد , چش و کنار و ... را نام برد

علاوه بر گیاهان و درختچه های یاد شده گیاهانی همچون کلیر , مشکک , ریش بز , سداپ , بنگ دانه , وگون و درمنه و حنا , بارهنگ , پوته , اسپند و.... با مصارف دارویی نیز در این شهرستان می روید .

ساختمان بیت مقام معظم رهبری

 بنای یاد شده متعلق به آقای پرویز فاضلی بوده که در خیابان ولایت کوچه 18 واقع شده است  ملک مذکور در زمان رژیم ستم شاهی پذیرای مقام معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای بوده که معظم له دوران تبعید را در آنجا سپری نموده است .این مکان در سال 70 از سوی صاحب آن به عنوان یاد بودی از اقامت رهبر انقلاب به سازمان میراث فرهنگی اهدا شده است .

 جاذبه های طبیعی

 در شهرستان ایرانشهر  9 چشمه آبگرم معدنی وجود دارد که معروفترین آنها چشمه آبگرم بزمان است .

این چشمه در بخش بزمان در فاصله 100 کیلومتری شمال غربی ایرانشهر واقع شده است . چشمه آبگرم از شکاف سنگها بیرون می آید علت  گرمی آب فعالیت های آتشفشان است که  دمای آب 5/35 درجه است .

 رود خانه دامن

رود خانه زیبای دامن که از مجاورت روستایی به همین نام میگذرد که از دیگر مواهب طبیعی بکر منطقه بلوچستان به شمار می رود که مناظری بدیع و دل پذیر از ترکیب نخلستان های صبور و سر افراز و شالیزار خرم و پر بار را یکجا پدید آورده است .

روستای مند پایین در استان سیستان و بلوچستان،شهرستان دلگان و 60 کیلومتری بخش جلگه چاه هاشم قرار دارد.این روستا از شرق با روستای مند بالا از غرب با روستای خیرآباد از شمال با شهرستان دلگان و از جنوب با بخش لاشار همجوار است.و بر اساس آخرین سرشماری مرکز آمار کشور در سال 1385 جمعیت آن 589(125 خانوار) بوده است.

طوایفی که در این روستا ساکن هستند عبارتند از:یوسف زهی،ناروئی،عبدالهی و بامری،که اکثر جمعیت این روستا را طایفه یوسف زهی تشکیل داده است.

.

.

.

شغل اکثر مردم این روستا کشاورزی،باغداری و دامداری است که با روش های سنتی اداره می شود،بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همکاری دارند و بسیاری از اهالی این روستا نقش گسترده ای در تولیدات دامی و میوه ای منطقه دارند.

.

.

.

از جمله محصولات کشاورزی این روستا:خرما،جو،گندم،چای ترش(قرمز)،انار،انگور،انجیر،هندوانه و طالبی است که خرما میوه ی اصلی این روستا محسوب می شود.

.

.

.

جاذبه های گردشگری:ربیک،کناروک،میان بازار،مندجهلی،کروچک،ریگزار،پارک واقع در کنار جوی آب و درختان سر به فلک کشیده ی خرما زیبایی خاصی به آن بخشیده است.

.

.

.

اسامی شورا ها و دهیار:رئیس شورا:عبدالقادر ناروئی.اعضای شورا:امان یوسف زهی،عظیم یوسف زهی.دهیار:نورالدین عبدالهی.

.

.

.

از جمله مشکلات این روستا:افت برق،قطع آب چندین بار در طول روز،نبودن دکل آنتن دهی خطوط همراه اول و ایرانسل و همچنین نبودن اینترنت.

و نبود امکاناتی همچون:مدرسه راهنمایی پسرانه و دخترانه،دبیرستان پسرانه و دخترانه،سالن ورزشی برای جوانان ورزشکار این روستا و...

.

.

.

بیشتر مردم این روستا سنی مذهب هستند و از فرهنگ کهن بلوچی پیروی می کنند.

.

.

.

چهره ی این روستای قدیمی و اصیل که هر روز و هر لحظه چشم به راه مهمان ناخوانده بهار هستند نمادی از صلح و دوستی و رسم مهمان نوازی مردمان این سرزمین است.

روستای مند پایین چه در گذشته و چه در حال یکی از روستاهای پرتوجه شهرستان دلگان از نظر کشاورزی و کشت و کار بوده است،وجود قنات های فراوان و نزدیکی آب رونق کشاورزی در این روستا بوده است،گرچه در چند سال اخیر به دلیل مسائل اقتصادی و مشکلات و قیمت های اولیه زندگی رونق خود را از دست داده است و عده ی کمی از مردم به جای توجه به کشاورزی به زندگی شهری روی آورده اند و زندگی در شهر را ترجیح داده اند.